مقدمه
مالیات یکی از ابزارهای اصلی دولت برای تأمین منابع مالی و اجرای سیاستهای اقتصادی است. مشروعیت وضع مالیات، یعنی اینکه دولت حق دارد مالیاتی وضع کند و شهروندان ملزم به پرداخت آن باشند، از اصول بنیادین حقوق مالی و اساسی ایران است. این مشروعیت بر پایه قانون اساسی، قوانین عادی و اصول فقهی استوار است.
۱. مبنای قانونی مشروعیت مالیات
۱–۱. اصل ۵۲ قانون اساسی
«درآمد عمومی کشور از راه مالیات و عوارض قانونی، درآمد نفت و سایر منابع مشروع تأمین میشود.»
توضیح:
- تأمین منابع دولت باید قانونی و شفاف باشد.
- هر نوع مالیات یا عوارض غیرقانونی، مشروعیت ندارد.
۱–۲. اصل ۵۳ قانون اساسی
«هیچ مالیات و عوارضی نمیتواند وضع شود مگر به موجب قانون.»
توضیح:
- اصل قانونیت مالیات: دولت حق وضع مالیات خارج از قانون ندارد.
- ضمانت اجرایی: هر مالیات وضع شده بدون حکم قانون، باطل است.
۱–۳. اصل ۴۳ قانون اساسی
- حمایت از عدالت اجتماعی و توزیع درآمد
- مالیات به عنوان ابزار دولت برای اصلاح توزیع ثروت مشروع است.
۲. مبانی فقهی مشروعیت مالیات
- قاعده لاضرر و لاحرج
- مالیات نباید موجب ضرر و مشقت غیرقابل تحمل برای مردم شود.
- مثال: بخشودگی جرائم مالیاتی در شرایط بحرانی اقتصادی.
- اصل مشروعیت مالیات از نظر فقه
- خراج، زکات و انفال به عنوان نمونههای مشروعیت مالیات در فقه اسلامی.
- دولت حق دارد برای اداره کشور و تأمین امور عمومی، منابع مالی دریافت کند.
۳. اصول و شرایط قانونی وضع مالیات
- اصل قانونی بودن مالیات
- تنها مجلس شورای اسلامی مجاز به تصویب مالیات است.
- آییننامهها و بخشنامهها صرفاً نحوه اجرای مالیات را مشخص میکنند.
- اصل عمومی بودن مالیات
- مالیات باید برای عموم باشد و تبعیض ناروا نداشته باشد.
- اصل عدالت مالیاتی
- نرخ مالیات باید متناسب با توان مالی مؤدی باشد (مالیات تصاعدی، معافیتها).
- اصل شفافیت و اطلاعرسانی
- مؤدیان باید از میزان و نحوه محاسبه مالیات مطلع باشند.
۴. رویه قضایی و اجرایی
- دیوان عدالت اداری و دیوان عالی کشور، بارها اصل قانونی بودن مالیات را تأکید کردهاند.
- نمونه: رأی وحدت رویه درباره ابطال بخشنامهای که بدون قانون وضع شده بود.
- سامانه مؤدیان و صورتحساب الکترونیکی، برای تحقق شفافیت و عدالت مالیاتی ایجاد شده است.
۵. نتیجهگیری
- مشروعیت مالیات در ایران مبتنی بر قانون اساسی، قوانین مصوب و فقه اسلامی است.
- هرگونه وضع مالیات خارج از قانون یا بدون رعایت اصول عدالت و شفافیت، فاقد مشروعیت است.
- ابزارهای اجرایی و سامانههای مالیاتی، زمینه تحقق مشروعیت و رعایت حقوق مؤدیان را فراهم میکنند.
- اصل قانونیت و عدالت، ستون فقرات مشروعیت مالیات در ایران است.
منابع قانونی و فقهی
- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (اصول ۴۳، ۵۲ و ۵۳)
- قانون مالیاتهای مستقیم
- قانون مالیات بر ارزش افزوده
- قاعده فقهی «لاضرر» و «خراج»
- آرای وحدت رویه دیوان عدالت اداری
دیدگاه خود را بنویسید